Η Κάλπικη Λίρα – Μια Μαγική-Εσωτερική Ανάλυση

Η ταινία Κάλπικη Λίρα του 1955 θεωρείται μια από τις καλύτερες ελληνικές ταινίες όλων των εποχών. Όχι μόνο «έσπασε τα ταμεία» την εποχή που προβλήθηκε, αλλά γνώρισε και μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό, ενώ ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα δημοφιλής, ιδιαίτερα μετά την ψηφιακή επανεπεξεργασία στην οποία υποβλήθηκε το 2012.

Αυτό δεν είναι τυχαίο. Στην ανάλυση που ακολουθεί, θα δείξω ότι η μαγική (εντός ή εκτός εισαγωγικών) ισχύς της ταινίας είναι δικαιολογημένη. Οι μαγικοί-εσωτερικοί-αλχημιστικοί συμβολισμοί της είναι έκδηλοι.

Δεν εννοώ φυσικά ότι ο σκηνοθέτης/σεναριογράφος Γιώργος Τζαβέλας ήταν αποκρυφιστής! Πάντως ήξερε από μαγεία. Τουλάχιστον όχι με την κλασική έννοια. Όχι, δεν φορούσε τελετουργικούς μανδύες, σχεδίαζε απόκρυφα σύμβολα και πρόφερε ξόρκια. Όμως η μαγεία έχει πολλές εκφάνσεις και διαφορετικά ονόματα –κι αυτό την καθιστά διαχρονική, πανίσχυρη και Κλειδί της Κατανόησης και της Δημιουργίας. Διότι η μαγεία δεν αποσκοπεί στην ανεύρεση της Αλήθειας, αλλά στην Επίτευξη της Ολότητας.

Η ταινία είναι σπονδυλωτή και αποτελείται από τέσσερις ιστορίες, αλληλένδετες μεταξύ τους, με κοινό παρονομαστή (και «υπομόχλιο» της ταινίας –κάτι που λέγεται MacGuffin στην κινηματογραφική ορολογία), μια κάλπικη λίρα. Υπόψιν ότι την εποχή εκείνη της ανέχειας (1955), η χρυσή λίρα ήταν το κορυφαίο σύμβολο πλούτου και ισχύος.

Στην 1^η ιστορία, ο Ανάργυρος (Βασίλης Λογοθετίδης) είναι ένας ταπεινός ανθρωπάκος, ταλαντούχος χαράκτης. Έχει ένα μαγαζάκι στο κέντρο της Αθήνας και δουλεύει σκληρά για να αποταμιεύσει για τα γεράματά του. Στερείται τα πάντα (δεν πίνει καφέ και δεν καπνίζει για να κάνει οικονομίες). Είναι όμως παθολογικά έντιμος. Ένας πλούσιος Ελληνοαμερικάνος, ο κ. Παπ, εκτιμά την τιμιότητά του και τον πληρώνει στο δεκαπλάσιο για να του χαράξει ένα μονόγραμμα στο ρολόι του.

Όποτε μαζεύει αρκετά λεφτά, ο Ανάργυρος πηγαίνει σε ένα χρηματιστηριακό γραφείο και αγοράζει λίρες, που τοποθετεί στο θησαυροφυλάκιό του. Μετά από χρόνια σκληρής δουλειάς και στέρησης, έχει καταφέρει να μαζέψει συνολικά 100 χρυσές λίρες. Ο απατεώνας Ντίνος (Βαγγέλης Πρωτόπαππας), υπάλληλος στο χρηματιστηριακό γραφείο το μαθαίνει και βάζει σε ενέργεια ένα σχέδιο.

Ο απατεώνας Ντίνος ως Όφις-Πειρασμός

Εκμεταλλευόμενος την ερωτική στέρηση του Ανάργυρου, τον πείθει τελικά να γίνει παραχαράκτης και να φτιάξει κάλπικες λίρες. Ο Ανάργυρος είναι ανυποχώρητος στην αρχή, αλλά χάρη στα θέλγητρα της κυρίας Φιφής (Ίλυα Λιβυκού), ερωμένης και συνενόχου του Ντίνου, η οποία μένει στο Ψυχικό, υποκύπτει τελικά. Όταν διαβαίνει την πύλη του σπιτιού της (που είναι στο νούμερο 47 = 4+7 = 11 – καμπαλιστική Πύλη του Ντάαθ, η διάβαση της Αβύσσου) έχει σφραγίσει ανεπίστρεπτα τη μοίρα του.

Αγοράζει ένα σωρό πανάκριβα εργαλεία για να δουλέψει κρυφά στο υπόγειο του σπιτιού της και να επιτελέσει το αλχημικό του έργο: να μετατρέψει τα ταπεινά μέταλλα σε χρυσάφι. (μάλιστα ο αφηγητής αναφέρεται στις «περίεργες και παράξενες αλχημείες» του, στο μυστικό του υπόγειο μακριά από το βλέμμα των περίεργων).

Όμως η αλχημική μετατροπή είναι εύκολα ανατρέψιμη: θα λειτουργήσει μόνο εάν φτιάξει τέλειες απομιμήσεις. Η πρόθεσή του Ανάργυρου είναι να κρατήσει την Φιφή (η οποία φυσικά είναι συνεννοημένη με τον απατεώνα Ντίνο για να τον εκμεταλλευτούν). Πρόθεση-φαντασία-εργασία, ιδού το αλχημικό-μαγικό έργο εν εξελίξει. Και ιδού και το εσωτερικό τρίο: ο αφελής Αδάμ (Ανάργυρος), η σαγηνευτική Εύα (Φιφή) και ο πονηρός Όφις (Ντίνος).

Ο Ανάργυρος ξοδεύει τις 100 χρυσές λίρες για να φτιάξει τελικά μία κάλπικη και μετά προσπαθεί να την πασάρει. Έχει ξοδέψει τις οικονομίες μιας ζωής που στερείτο τα πάντα για να φτιάξει το κομπόδεμά του. Έχει όμως ένα κίνητρο: η Φιφή, ο έρωτας, αυτό δηλαδή που του είχε λείψει και τον βάραινε μέσα του, ανομολόγητα. Έδωσε λοιπόν 100 για να πάρει ένα. Έγινε ουσιαστικά μια αλχημικής-μαγικής φύσης μεταβολή όπου το μυθώδες (για την εποχή) αυτό ποσόν εκμηδενίστηκε κυριολεκτικά για να παραγάγει κάτι ασήμαντο και άνευ αξίας. Το ποσό αυτό είχε μεν επενδυθεί σε πανάκριβα εργαλεία και μηχανήματα, αλλά με μεγάλο ρίσκο και ένα και μοναδικό σκοπό.

Ουσιαστικά πρόκειται για τη Διπλή Χοάνη της Δημιουργίας για την οποία είχε πει ορισμένα (κρυπτικά) στους Άμμους του Χρόνου (1977) ο αείμνηστος Γιώργος Μπαλάνος. Ουσιαστικά πρόκειται για την περίφημη έννοια της Κατάλυσης που τόσο τον απασχολούσε και την οποία τα επόμενα χρόνια μας την ανέλυσε εκτενώς, αλλά και έγραψε αρκετά δημοσίως στα βιβλία του.

Σαν στην κλεψύδρα, ολόκληρο το περιεχόμενο του ενός μέρους της Χοάνης μεταφέρεται στο άλλο μέρος, μέσα από το στόμιο. Είναι κάτι σαν τη μαύρη τρύπα που οδηγεί σε ένα άλλο σύμπαν. Ένα Big Bang, όπου το νέο σύμπαν γεννιέται εκρηκτικά κι είναι απολύτως διαφορετικό από το άλλο που απορροφήθηκε. Οι 100 λίρες πέρασαν από το (αδιάστατο) Στόμιο της Διπλής Χοάνης (που στην κλεψύδρα δεν είναι αδιάστατο, αλλά η κλεψύδρα είναι το πλησιέστερο παράδειγμα που μπορεί να βρει κανείς στον δικό μας κόσμο).

Οι 100 χρυσές λίρες πέρασαν από την Ιδιαιτερότητα, το Αδιάστατο Σημείο της Διπλής Χοάνης με σκοπό (μαγική πρόθεση του Ανάργυρου) να μετατραπούν σε μυθώδη πλούτο (επειδή αν πετύχαινε το κόλπο, το τρίο θα πλημμύριζε την αγορά με κάλπικες λίρες που θα τις πάσαραν σαν αληθινές).

Αλλά αν η Κατάλυση δεν πάει σύμφωνα με το σχέδιο, διαλύεσαι κυριολεκτικά εις τα εξ ων συνετέθης. Αυτό έπαθαν και οι χρυσές λίρες (και τα μηχανήματα επίσης, αφού ο Ανάργυρος, τρομοκρατημένος επειδή νομίζει ότι τον παρακολουθεί η αστυνομία, τα ρίχνει στο βόθρο).

Και δεν ήταν μόνο οι λίρες που εξαϋλώθηκαν. Ήταν και το συναίσθημα που αποτελούσε το κίνητρο του Ανάργυρου, επειδή είχε δαγκώσει τη λαμαρίνα με την κυρία Φιφή (που του πουλούσε έρωτα, κάλπικο κι αυτόν). Δεν απέδωσε η επένδυση. Πήγε στράφι, όπως μια αποτυχημένη οικονομική επένδυση.

Βέβαια στην περίπτωση του Ανάργυρου δεν πήγε στράφι τελικά, επειδή μπορεί μεν ο υλικός πλούτος να χάθηκε, αλλά στο τέλος, από μια καθαρά μαγική σύμπτωση, «ανταμείφθηκε» για την τιμιότητα μιας ζωής και κατάφερε να υλοποιήσει το όνειρο της ζωής του: να σκαλίσει ένα ασημένιο τέμπλο σε μια εκκλησία. Ήταν αυτό που έπρεπε να γίνει για να πάρει μαθήματα και να ανέβει σε άλλη «πίστα». Η Φιφή έχασε το παιχνίδι κι έμεινε μόνη στη βίλα της άφραγκη, χωρίς «χορηγό», ενώ ο απατεώνας Ντίνος συνελήφθη από την αστυνομία, για άλλο λόγο.

Υπάρχει η ίδια αναλογία με την οικονομική επένδυση. Αν ρίξεις όλα σου τα λεφτά σε μια επένδυση υψηλού ρίσκου, είναι κορώνα γράμματα (παρότι εσύ μπορεί να νομίζεις πως το ρίσκο ήταν από μικρό έως ασήμαντο).

Έτσι κι ο Ανάργυρος. Προς στιγμήν έχασε τα πάντα, πέρασε από τη Διπλή Χοάνη της Δημιουργίας αλλά τελικά κέρδισε και (κυρίως) διδάχτηκε κάτι πολύ πολυτιμότερο από χιλιάδες χρυσές λίρες. Και κυρίως εκπλήρωσε την αρχική του πρόθεση (κι όχι την κάλπικη πρόθεση που γεννήθηκε από τη ερωτική στέρησή του). Η υλιστική του επένδυση απέδωσε πνευματικά κι έτσι ο Ανάργυρος βγήκε κερδισμένος.

Η πρώτη ιστορία της ταινίας αφορά μια ξεκάθαρα μαγική πράξη-τελετουργία: τα μαγικά όπλα-εργαλεία (τα μηχανήματα του Ανάργυρου), η πρόθεσή του, ο σκοπός του, η φαντασία (να παντρευτεί τη Φιφή και να ζήσει πλουσιοπάροχα), η τεράστια Βούληση (που τελικά δεν ήταν Πραγματική) και τα πονηρά πνεύματα που επικαλέστηκε να τον βοηθήσουν (Φιφή και Ντίνος). Όμως αν δεν ακολουθείς την Πραγματική σου Βούληση, θα βγεις χαμένος και το σύμπαν θα συνωμοτήσει εναντίον σου.

Στην πρώτη ιστορία της ταινίας υπάρχει μια ολοκάθαρα μαγική σκηνή: κάποιος ψηλός με κοστούμι φαίνεται να τον ψάχνει και ο Ανάργυρος νομίζει (όπως κι εμείς) ότι είναι αστυνομικός που έχει πληροφορηθεί τις παράνομες δραστηριότητες. Ο Ανάργυρος πάει στο χρηματιστηριακό γραφείο που δουλεύει ο Ντίνος και με τρόμο βλέπει να τον συλλαμβάνει η αστυνομία. Στο γραφείο βρίσκεται κι ο ψηλός με το κοστούμι που τον φωνάζει να πλησιάσει, αλλά ο Ανάργυρος, πανικόβλητος πλέον, το βάζει στα πόδια. Πηγαίνει στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων και τους παρακαλεί να βάλουν το χέρι τους να σωθεί, αν και ξέρει πως αυτό είναι μάλλον άτοπο, επειδή ο ψηλός περιμένει απέξω. Βγαίνει ξέροντας πως ο άλλος θα τον συλλάβει. Αλλά τότε…

Πλήρης ανατροπή! Ο ψηλός δεν είναι αστυνομικός, αλλά ο πλούσιος Ελληνοαμερικάνος Τζωρτζ Φιλ, που έχει πληροφορηθεί για το ταλέντο και την τιμιότητα του Ανάργυρου από τον άλλο Ελληνοαμερικανό κ. Παπ, και τον ψάχνει για τον πληρώσει αδρά, προκειμένου να σκαλίσει ένα ασημένιο τέμπλο –που ήταν και το όνειρο του Ανάργυρου.

Ο Ανάργυρος μπαίνει στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων απ’ όπου θα βγει αναγεννημένος σε μια Νέα Πραγματικότητα. Ενώ εισέρχεται, εμείς παρατηρούμε σε ένα διπλανό κατάστημα την επιγραφή «Ίρις» -το ουράνιο τόξο. Στην αλχημεία είναι σύμβολο της ολοκλήρωσης του Μεγάλου Έργου (Magnum Opus). Εμφανίζεται μετά το στάδιο του Nigredo (μαύρο – θάνατος του Εγώ). Αντιστοιχεί στο στάδιο Cauda Pavonis (ουρά του παγωνιού) –όπου η ύλη αρχίζει να ανακτά το φως της.

Υπάρχει και ένας «οιωνός» πιο πριν, όπου σε ένα μαγαζί με χρώματα που ο Ανάργυρος προσπαθεί να εξαργυρώσει τη λίρα κι ο εξαγριωμένος μαγαζάτορας τον διώχνει απειλώντας τον ότι θα φωνάξει την αστυνομία, φιγουράρει μια στήλη με κουτιά μπογιάς «Ίρις» (παρότι το μαγαζί πουλάει σιδηρικά = αλχημικά ανεπεξέργαστο, «βέβηλο» μέταλλο, η ωμή δύναμη που πρέπει να εξαγνιστεί)

Έτσι λοιπόν γίνεται το θαύμα (εντός ή εκτός εισαγωγικών). Αλλάζει η πραγματικότητα! Από σκεπτικιστικής άποψης, δεν συνέβη τίποτα μαγικό –όλα εξηγούνται ρασιοναλιστικά. Αλλά αν μπει κανείς στη θέση του Ανάργυρου, πρόκειται για ατόφια μαγεία. (όπως και για μας τους θεατές, επειδή δεν ξέρουμε ότι ο ψηλός δεν είναι αστυνομικός και περιμένουμε την αναπόφευκτη σύλληψη).

Άθελά του, ο Ανάργυρος έκανε το συμβάν να συμπέσει με τη Βούληση. Βγήκε έξω από την εκκλησία και η πραγματικότητα άλλαξε αμέσως. Εξερράγη ένα νέο σύμπαν. Ένα νέο σύμπαν για τον Παρατηρητή (και Συμμετέχοντα), δηλαδή τον Ανάργυρο, αλλά και μας τους παρατηρητές-θεατές που ταυτιζόμαστε μαζί του και δεν ξέρουμε την αλήθεια για τον ψηλό.

Ο Ανάργυρος είχε διαβεί τη Διπλή Χοάνη της Δημιουργίας, αλλά δεν «εξαϋλώθηκε», παρά μόνο πέρασε σε άλλη «πίστα», στο άλλο μισό της κλεψύδρας.

Ένα αντίστοιχο «θαύμα» υπάρχει στην ταινία Crash (2004). Σε μια συγκλονιστική σκηνή ένας Πέρσης μετανάστης, ο Φαρχάντ, αγοράζει όπλο για να προστατεύσει το κατάστημά του. Η κόρη του, ανησυχώντας, επιλέγει να γεμίσει το όπλο με άσφαιρα πυρά. Αργότερα, όταν ο Φαρχάντ πιστεύει ότι ο τεχνίτης που είχε προσλάβει ευθύνεται για ζημιές στο κατάστημά του, τσακώνεται μαζί του και τον πυροβολεί. Ωστόσο, λόγω των άσφαιρων πυρών, ο τεχνίτης δεν τραυματίζεται, και οι δύο άνδρες μένουν έκπληκτοι από το "θαύμα". Η ζωή τους αλλάζει επειδή εισχώρησε σε αυτήν το θαυμαστό-υπερφυσικό. Τι σημασία έχει αν τελικά ήταν κάτι που εξηγείτο ρασιοναλιστικά; Η ζωή τους άλλαξε –αυτό έχει σημασία.

Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και στο επεισόδιο White Tulip της περίφημης τηλεοπτικής σειράς Fringe με το λουλούδι που παραλαμβάνει με «υπερφυσικό» τρόπο ο καθηγητής Μπίσοπ ο οποίος το είχε ζητήσει από το Θεό σαν «οιωνό συγχώρεσης».

Το «παρά τρίχα», αφορά πράγματα στο χώρο και στο χρόνο. Υπάρχει «παρά τρίχα» χωρικά και «παρά τρίχα» χρονικά. Πέρασα δυο δευτερόλεπτα μετά και η γλάστρα έπεσε στο πεζοδρόμιο αντί στο κεφάλι μου. Αυτά τα «παρά τρίχα», είτε σε μέτρα, είτε σε δευτερόλεπτα, είναι μετρήσιμα. Υπάρχει και ένα άλλο «παρά τρίχα», το εννοιολογικό, που δεν είναι μετρήσιμο. Δυο πραγματικότητες περνούν ξυστά η μία από την άλλη.

Σε όλη την ταινία, η κάλπικη λίρα, το MacGuffin του φιλμ, αποτελεί το αυθεντικό Αδιάστατο Σημείο της Διπλής Χοάνης της Δημιουργίας. Κυκλοφορεί διαρκώς, αλλά κανείς δεν την θέλει και περνάει από το ένα χέρι στο άλλο, εκούσια ή ακούσια. Η κάλπικη λίρα είναι ο Περιπλανώμενος Ιουδαίος. Η μοίρα της, η Πραγματική της Βούληση είναι να λειτουργήσει, ως Ιδιαιτερότητα, ως Singularity που θα γεννήσει σύμπαντα (για όσους φυσικά πρέπει και για όσους είναι ικανοί-προορισμένοι γι αυτό). Ο Σενέκας (ή κατ’ άλλους ο στωικός Κλεάνθης) είχε πει «Ducunt volentem fata, nolentem trahunt": «Η Μοίρα οδηγεί αυτόν που θέλει και σέρνει εκείνον που δεν θέλει»

Στη δεύτερη ιστορία της ταινίας, ο Ανάργυρος πασάρει τη κάλπικη λίρα στον κάλπικο τυφλό ζητιάνο (Μίμης Φωτόπουλος), ο οποίος το αντιλαμβάνεται αμέσως, αλλά την κρατάει. Στο επεισόδιο αυτό, η ιερόδουλη Μαρία (Σπεράντζα Βρανά) είναι αντίπαλος του τυφλού επειδή χρησιμοποιούν κι οι δυο το ίδιο πεζοδρόμιο και τσακώνονται διαρκώς λόγω του ηλίθιου πείσματός τους. Κανείς τους δεν υποχωρεί για να πάει λίγο παρακάτω. Το στέκι του τυφλού ζητιάνου και της ιερόδουλης είναι η γωνία του περίβολου της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων της πρώτης ιστορίας.

Κι οι δυο τους είναι «κοινωνικά παράσιτα». Στο τέλος της ιστορίας κι οι δυο τους αποτυχαίνουν να περάσουν από το Αδιάστατο Σημείο επειδή ακριβώς δεν έχουν τίποτα να χάσουν, επειδή δεν έχουν επενδύσει τίποτα απολύτως. Ο μεν πουλάει κάλπικο οίκτο κι η δε πουλάει κάλπικο έρωτα. Το Αδιάστατο Σημείο –η κάλπικη λίρα- πέρασε και δεν τους ακούμπησε.

Στο τέλος ο «τυφλός» ζητιάνος προσφέρει την κάλπικη λίρα στην ιερόδουλη για μια ερωτική νύχτα κι εκείνη νομίζει πως είναι αληθινή. Όμως την άλλη μέρα, ο ζητιάνος ανακαλύπτει ότι έχει χάσει τη λίρα. Της λέει να μη στενοχωριέται, έτσι κι αλλιώς κάλπικη ήταν. Ξεσπάει τρικούβερτος καυγάς, έρχεται η αστυνομία, και καταλήγουν κι οι δυο στη φυλακή, ενώ η κάλπικη λίρα παραμένει στο δρόμο όπου είχε πέσει από την τρύπια τσέπη του ζητιάνου.

Ο ζητιάνος προσπαθεί να προστατευτεί από τα πιάτα που του έρχονται κατακέφαλα με ένα μέρος της Χοάνης χωρίς να την διαβεί.

Ο ζητιάνος είναι ένας αποτυχημένος, επειδή παρασιτεί εις βάρος των άλλων χωρίς να κάνει τίποτα. Η ιερόδουλη είναι κι αυτή αποτυχημένη και «ηθικό παράσιτο» (και παθογόνο μάλιστα επειδή διέφθειρε τα χρηστά ήθη), τουλάχιστον σύμφωνα με τα αυστηρά ηθικά κριτήρια του 1955. Βέβαια, αν μη τι άλλο, η ιερόδουλη προσέφερε κάτι επί πληρωμή. Ο ζητιάνος δεν προσέφερε τίποτα, απλώς απομυζούσε ό,τι έβρισκε. Όμως δεν μπορείς να πάρεις χωρίς να δώσεις.

Ο ζητιάνος δεν ήθελε να παραγάγει πλούτο, ενέργεια, ούτε καν πρόθεση. Ο ίδιος παραδέχεται ότι είναι τεμπέλης και εξ αρχής δεν ήθελε να κάνει τίποτα στη ζωή του. Ήθελε να έχει πολλά λεφτά, εξομολογείται, αλλά χωρίς να δώσει τίποτα απολύτως σε αντάλλαγμα –ούτε πρόθεση, ούτε κόπο, ούτε ενέργεια. Απλώς ονειροπολούσε ανώδυνα –όπως και οι περισσότεροι άνθρωποι, επειδή άλλο το όνειρο που πηγάζει από γνήσιο ενδιαφέρον κι η πραγμάτωσή του, κι άλλο η άκοπη, άτολμη ονειροπόληση. Κι έτσι πέρασε η λίρα και δεν ακούμπησε. Ο ζητιάνος ήταν τεμπέλης επειδή κατά βάθος ήταν δειλός. Σε ένα επίπεδο, δειλός και τεμπέλης είναι το ένα και το αυτό.

Σε όλη την ταινία, κανείς δεν θέλει να κρατήσει την κάλπικη λίρα, επειδή σε πρώτο πλάνο είναι άχρηστη εκτός αν κάποιος μπορέσει να την πασάρει για αληθινή. Σε δεύτερο επίπεδο κανείς δεν θέλει να την κρατήσει, επειδή η λίρα είναι το Αδιάστατο Σημείο της Διπλής Χοάνης της Δημιουργίας και υποσυνείδητα ουδείς έχει διάθεση να υποστεί το συγκλονιστικό Σοκ της Κατάλυσης.

Όπως αναφέρει κι ο αφηγητής (Δημήτρης Μυράτ), «ο κάλπικος παράς δεν χάνεται ποτέ». Έτσι κι η κάλπικη λίρα περιφέρεται διαρκώς, στο πλαίσιο της Πραγματικής της Βούλησης, ώστε να βρει τον κατάλληλο άνθρωπο που είτε θα του χρησιμέψει για την Κατάλυσή του, είτε θα πάει σε άλλον. Οπότε η παροιμία περί χρήματος συμπίπτει με το περιπλανώμενο Αδιάστατο Σημείο. 

Στην τρίτη ιστορία, ο φτωχός ασπριτζής Αναστάσης (Λαυρέντης Διανέλλος) που ζει όμως ευτυχισμένος με την οικογένειά του σε μια φτωχική κάμαρα, είναι ένα ολοκληρωμένο άτομο. Δεν θέλει πλούτη, ούτε τον ενδιαφέρουν, αφού είναι συναισθηματικά πλήρης με τη γυναίκα του και την κόρη του. Έχει ήδη επενδύσει και πάρει την απόδοσή του στο ακέραιο. Είναι ασπριτζής, δηλαδή κυριαρχεί το λευκό, το άσπιλο, το χρώμα που εμπεριέχει όλα τα άλλα. Ή το αλχημικό albedo σε άλλο επίπεδο.

Ας κάνω εδώ μια μικρή παρένθεση. Υπάρχει μια σκηνή όπου ο Αναστάσης ασπρίζει τον τοίχο ενός μαγαζιού που βρίσκεται στη γωνία Σπετσών και Σκύρου, στην Κυψέλη (όπως ανακάλυψε η ενδελεχής έρευνα της ομάδας Kastalia –θα δούμε αργότερα γι αυτήν). Σήμερα το μαγαζί είναι μια πολυκατοικία. Όταν επισκέφθηκα το σημείο με τον φίλο και συνεργάτη Γιώργο Αποστολέα, τη στιγμή που του έλεγα «εδώ είναι το σημείο με τον Διανέλλο», βρήκαμε ένα αυτοκόλλητο-διαφήμιση ενός… μπογιατζή.

Αντίθετος πόλος στην τρίτη ιστορία είναι ο σπαγκοραμμένος σπιτονοικοκύρης του, Βασίλης Μακρίδης (Ορέστης Μακρής), άτεκνος, κενός από συναίσθημα, που το μόνο που έχει στο μυαλό του είναι το χρήμα και θέλει μόνο να παίρνει. Έτσι ταλαιπωρεί και εκφοβίζει τους πάντες. Ο ασπριτζής Αναστάσης είναι ολοκληρωμένος, αλλά ο σπιτονοικοκύρης έχει τεράστιο έλλειμμα συναισθήματος. Παρότι έχει Πρόθεση (να φυλάει και να συσσωρεύει τα λεφτά του), λαχταρά ένα φιλάκι από την μικρούλα κόρη του ασπριτζή, Φανίτσα, η οποία τον βλέπει με τρόμο, ως αδηφάγο δράκο.

Όλοι στη γειτονιά λένε «θα πάρει τα λεφτά στον τάφο του ο παλιόγερος». Όμως οι όροι αντιστρέφονται και ο ασπριτζής Αναστάσης πεθαίνει ξαφνικά με αποτέλεσμα η γυναίκα και η κόρη του να μείνουν σε δεινή θέση, επειδή ο τσιγκούνης θέλει το νοίκι και θα τους κάνει έξωση.

Ο Αναστάσης μπορεί να έχει πεθάνει αλλά, όπως σημαίνει και το συμβολικό του όνομα, έχει ήδη «αναστηθεί» (ξαναγεννηθεί σε άλλο κόσμο), έχοντας ολοκληρώσει την πορεία του.

Η ασπρισμένη κάμαρα-κατοικία την οποία «άσπριζε κάθε μήνα» ο νεκρός πλέον Αναστάσης γίνεται «μαύρη» από το πένθος και την απελπισία. Από το albedo περνάμε στο αλχημικό nigredo –η Μαύρη Νύχτα της Ψυχής στη μύηση- για τη μάνα και την κόρη. Και εκτός των άλλων, η μάνα αρρωσταίνει κιόλας βαριά και η Φανίτσα κλέβει λουλούδια από το νεκροταφείο (άλλο σύμβολο nigredo) για να τα πουλήσει σε περαστικούς. Σε ένα από τα μαγαζιά που άσπριζε ο πατέρας της και από το οποίο περνάει αργότερα η Φανίτσα προσπαθώντας να πουλήσει λουλούδια, υπάρχει μια διαφήμιση για μεταλλικό νερό «ΝΙΓΡΙΤΑ» σαφής αναφορά στο nigredo.

Η αθώα Φανίτσα είναι η μάγισσα της ιστορίας (έχει ακόμα και ένα familiar, μια μαύρη γάτα που την ταΐζει κρυφά παρά τις στερήσεις τους). Είναι η μάγισσα επειδή έχει γνήσια (αθώα) πρόθεση (να γίνει καλά η μάνα της και να ξεφύγουν από την οικονομική στενότητα). Και είναι μάγισσα επειδή χάρη σε αυτή γίνεται η μαγική ανατροπή και η μεταμόρφωση του τσιγκούνη σε πονόψυχο.

Η προθεσμία για την καταβολή του ενοικίου, ειδάλλως ο τσιγκούνης θα τους κάνει έξωση, είναι η Πρωτοχρονιά. Είναι μια Νέα Αρχή, που αποτελεί τρόπον τινά κι αυτή ένα Αδιάστατο Σημείο –αν και από μόνη της δεν μπορεί να λειτουργήσει ως τέτοιο, εάν δεν υπάρχουν κι άλλες παράμετροι σε λειτουργία. Απλώς αποτελεί ένα κρίσιμης σημασίας Μεταιχμιακό Χρονικό Σημείο.

Η Φανίτσα τριγυρνά στο δρόμο απελπισμένη αλλά βρίσκει την κάλπικη λίρα που είχε πέσει από την τσέπη του τυφλού ζητιάνου. Περιχαρής, προσπαθεί να την εξαργυρώσει για να σώσει τη μάνα της και το σπίτι τους. Όμως όλοι στους οποίους την πασάρει την απορρίπτουν ως κάλπικη. Τελικά το βράδυ της Πρωτοχρονιάς , συναντά τον σπιτονοικοκύρη στο δρόμο και του λέει για τη λίρα. Αρχικά ο φιλοχρήματος Μαυρίδης τσιμπάει αλλά εκείνη, με την παιδική της αφέλεια, του λέει πως κανείς δεν την δέχεται επειδή είναι κάλπικη. Και τότε γίνεται η μεταστροφή και ενεργοποιείται η λίρα ως Αδιάστατο Σημείο.

Ο γεροτσιγκούνης Μαυρίδης, φορτωμένος ψώνια για το σπίτι του, μεταστρέφεται. Το συναίσθημα τον πλημμυρίζει. Προσποιείται ότι η λίρα είναι αυθεντική και δίνει στη Φανίτσα τα λεφτά, μαζί και τη σακούλα με τα πλουσιοπάροχα ψώνια που είχε φέρει από την αγορά. Κι ακόμα περισσότερο, της υπόσχεται ότι από δω και πέρα δεν χρειάζεται να καταβάλουν νοίκι και θα τους βοηθάει αυτός, με αντάλλαγμα μόνο την αγάπη της και να τον βλέπει ως τον πατέρα που έχασε.

Έτσι ο τσιγκούνης αλλάζει «πίστα» (το ίδιο κι η μικρή μάγισσα με τη μάνα της). Και τα δυο μέρη πέρασαν από το Αδιάστατο Σημείο και ξαναγεννήθηκαν σε ένα άλλο σύμπαν, πιο ολοκληρωμένοι.

Γυρνώντας σπίτι, ο τσιγκούνης δίνει την λίρα (που ξέρει πως είναι κάλπικη) στη γυναίκα του να τη βάλει στη βασιλόπιττα. Κατόπιν έχουν τραπέζι με καλεσμένους και τη λίρα την κερδίζουν μισή μισή ο ζωγράφος Παύλος (Δημήτρης Χορν) κι η γυναίκα του Αλίκη (Έλλη Λαμπέτη) που δεν ξέρουν ότι είναι κάλπικη.

Αυτοί, ζουν στην ανέχεια (παρότι η Αλίκη το έχει σκάσει από το πλούσιο σπίτι της), αλλά κρίνουν πως η λίρα είναι σύμβολο του πανίσχυρου έρωτά τους, ορκίζονται σε αυτήν. Την βάζουν σε έναν κουμπαρά χωρίς να έχουν πρόθεση να την ξοδέψουν, παρότι ψωμολυσσάνε. «Είναι όλη μας η περιουσία», λένε χαρακτηριστικά.

Έτσι είχαν επενδύσει συμβολικά και ολοκληρωτικά τις ελπίδες τους σε κάτι κάλπικο, σε ένα μαγικό φυλαχτό, χωρίς όμως να το ξέρουν -και χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι αυτό ήταν μια πολύ ταιριαστή πράξη, αφού ο έρωτάς τους αποδείχτηκε τελικά κάλπικος, τουλάχιστον από τη μεριά της γυναίκας, επειδή στο τέλος λόγω της φτώχειας, η Αλίκη εγκαταλείπει τον Παύλο και γυρίζει στο (πλούσιο) σπίτι της.

Το φυλαχτό ήταν κάλπικο, συνεπώς δεν μπορούσε να διαθέτει καμία μαγεία και ισχύ, ούτε από υλικής άποψης (πλούτος), ούτε από συμβολικής (επειδή ταυτίστηκε με την συναισθηματική τους επένδυση). Όταν μια ιερή σημαία καταντάει ένα απλό πανί, δεν διαθέτει καμία μαγική δύναμη. Από ιερό αντικείμενο, γίνεται βέβηλο.

Προηγουμένως, στην ταβέρνα που τρώνε (με βερεσέ) ο Παύλος κι η Αλίκη, ο πονόψυχος ταβερνιάρης αναθέτει στον Παύλο να φτιάξει τοιχογραφίες με νυχτερινά τοπία με ένα κίτρινο φεγγάρι να δεσπόζει. Ο Παύλος παραξενεύεται, λέγοντας πως ο φεγγάρι δεν είναι κίτρινο. Όμως ο ταβερνιάρης είναι ανένδοτος, κι έτσι ο Παύλος αναλαμβάνει γογγύζοντας τη δουλειά. Μάλιστα το ζευγάρι λέει πως το κίτρινο φεγγάρι θα είναι «το φεγγάρι του μήνα του μέλιτος» που δεν πήγαν ποτέ λόγω φτώχειας, και θα τους φωτίζει όταν κάθονται στην ταβέρνα.

Το (κάλπικα κίτρινο) Φεγγάρι πάνω από το ζευγάρι στο ταβερνάκι

Το κίτρινο φεγγάρι είναι κι αυτό κάλπικο, όχι μόνο επειδή είναι κίτρινο αντί ασημόχρωμο, αλλά κι επειδή ο (σεληνιακός) «μήνας του μέλιτος» δεν θα βαστήξει. Τα χρήματα της αμοιβής τελειώνουν κι έτσι η Αλίκη εγκαταλείπει τον Παύλο. 

Παρεμπιπτόντως, το (κανονικό) Φεγγάρι φιγουράρει και σε μια σκηνή στο πεζοδρόμιο με την ιερόδουλη.

Έτσι λοιπόν, στην 4^η και τελευταία ιστορία, η κάλπικη λίρα λειτουργεί ξανά ως Αδιάστατο Σημείο. Όχι όμως άμεσα, αλλά έμμεσα, αφού δεν παίζει άμεσο ρόλο στην εξέλιξη των συμβάντων. Μόνο συμβολικά. Η Αλίκη δεν τολμά να περάσει το Αδιάστατο Σημείο, δεν τολμάει την Κατάλυση και επιστρέφει σπίτι της όπου παντρεύεται έναν πλούσιο οικογενειακό φίλο και ζουν μια πολυτελή ζωή, αλλά χωρίς συναίσθημα (εκ μέρους της). Όμως αυτή ήταν η Πραγματική της Βούληση.

Άδεια από φαγητό η κατσαρόλα, άδειος τελικά κι ο αλχημικός άμβυκας της αγάπης του Παύλου και της Αλίκης 

Ο ζωγράφος Παύλος συνεχίζει τον αγώνα του, χωρίς να τα βάλει κάτω επειδή έχει βρει την Πραγματική του Βούληση και την ακολουθεί απαρέγκλιτα, παρά τη φτώχεια και τις απογοητεύσεις. Ξέρει ότι είναι συντονισμένος με το σύμπαν. Κυλά με τη ροή. Κάποια στιγμή κάνει και έκθεση στην οποία μοσχοπουλάει τους πίνακες, αλλά και πάλι τα ξοδεύει όλα. Καταφεύγει στον κουμπαρά, τον οποίο σπάζει, για να ανακαλύψει ότι η λίρα ήταν κάλπικη και άχρηστη. Στο τέλος την πετάει στο δρόμο –για να τη βρει κάποιος άλλος. Κι έτσι ο κύκλος να συνεχιστεί.

Η Αλίκη μπορεί να είναι και άλικη (=πορφυρή) κάτι που παραπέμπει στην Πορφυρή Γυναίκα (Scarlet Woman) του Θελημικού μαγικού συστήματος του Κρόουλι. Είναι η ενσάρκωση της θεάς Babalon, που αντιπροσωπεύει την σεξουαλικότητα, την ελευθερία, τη δύναμη και τη θεϊκή λύτρωση μέσω της αγάπης. Είναι η «ιερή πόρνη», δηλαδή η γυναίκα που ενσαρκώνει τη θεία αγάπη χωρίς ντροπή, περιορισμό ή ενοχή.

Όμως αποδείχτηκε ότι η Αλίκη δεν ήταν άλικη γυναίκα (για τον Παύλο).

Είναι σημαδιακό ότι ο Παύλος πετάει τη λίρα στην οδό Ηρώδου Αττικού (όπου και η πολυτελής έπαυλη της Αλίκης πλέον). Η οδός πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο αρχαίο βαθύπλουτο ρήτορα και σοφιστή. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα είναι μια από τις αριστοκρατικότερες οδούς της πρωτεύουσας με κατοικίες και γραφεία πλούσιων και ισχυρών.

Ακόμα περισσότερο, λίγο πριν την πετάξει, ο Παύλος περνάει απέναντι από τη βασιλική φρουρά (το σημερινή Προεδρική με τους Εύζωνες) με το στέμμα (=χρυσός).

Συμπληρωματικά την εποχή που γυρίστηκε η ταινία, βασιλιάς της Ελλάδας ήταν ο… Παύλος. Ο οποίος μάλιστα είχε πρωτοϋπηρετήσει το 1922 ως φρέσκος αποφοιτήσας από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, στο καταδρομικό Έλλη, που τορπιλίστηκε το 1940 από τους Ιταλούς! 

Ο ζωγράφος Παύλος πέρασε το Αδιάστατο Σημείο και διδάχτηκε με ένα πολύ συμβολικό-μαγικό τρόπο ότι το συναίσθημα είναι η πηγή της τέχνης (της Ατραπού του), αλλά και ότι μια συναισθηματική επένδυση υψηλού ρίσκου μπορεί να οδηγήσει στην χρεοκοπία. Ωστόσο βρίσκεται στο σωστό δρόμο, ευθυγραμμισμένος με την Πραγματική του Βούληση. Κι όπως λέει ο Άλιστερ Κρόουλι: «Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να εκπληρώνει τη Βούλησή του χωρίς να φοβάται ότι αυτή η βούληση θα παρεμβληθεί στη βούληση των άλλων επειδή αν κατέχει την ορθή θέση, είναι οι άλλοι που σφάλλουν, αν παρεμβληθούν».

Ας δούμε τώρα κάποιους συμβολισμούς.

Ο συμβολισμός του Οφθαλμού είναι έκδηλος σε όλη την ταινία. Ο τυφλός ζητιάνος ποντάρει στην κάλπικη έλλειψη όρασης. Μάλιστα στο τέλος, πάνω στον καυγά με την ιερόδουλη, του πέφτουν τα μαύρα γυαλιά και σπάζει ο ένας φακός. Αναφέρει κι ο ίδιος το περίφημο ρητό «οφθαλμός ος τα πανθ’ ορά».

Τα δολάρια που ο πρώτος Ελληνοαμερικάνος κ. Παπ δίνει στον Ανάργυρο για την τίμια δουλειά του, έχουν πάνω την πυραμίδα με τον Παντεπόπτη Οφθαλμό. Την εποχή εκείνη το δολάριο (μαζί με τη χρυσή λίρα) αποτελούσαν αρχετυπικά σύμβολα πλούτου και ευμάρειας, και καταφύγιο όλων στην γεμάτη στερήσεις ζωή της Ελλάδας των 1950s, με το πληθωριστικό κι αναξιόπιστο νόμισμα (δραχμή).

Ο αφηγητής εξετάζει τη λίρα με μεγεθυντικό φακό –ένα πρόσθετο Μάτι. Συν ότι η λίρα στο κέντρο του φακού είναι ο Εστιγμένος Κυκλος (Ήλιος-χρυσός). Το ίδιο και το μάτι του αφηγητή μέσα στο φακό.

Ο Ανάργυρος με ένα τρίτο μάτι

Ο «Αόμματος» με τα σπασμένα μαύρα γυαλιά του

Τα ονόματα των συμμετεχόντων στη Μεγάλη Περιοδεία της Κάλπικης Λίρας, παίζουν κι αυτά το ρόλο τους.

Το όνομα Βασίλης, σημαίνει «βασιλιάς» και ταυτίζεται με τον Ήλιο, το χρυσό και το φως. Γιορτάζει δε την 1^η Ιανουαρίου, την απαρχή του Νέου Έτους, μια ημερομηνία με βαθύ συμβολικό περιεχόμενο. Ο Βασίλης Λογοθετίδης είναι ο Ανάργυρος της πρώτης ιστορίας. Βασίλης είναι κι ο σπαγκοραμμένος σπιτονοικοκύρης της τρίτης ιστορίας, (Ορέστης Μακρής), ο οποίος μάλιστα περνά το Αδιάστατο Σημείο την παραμονή της γιορτής του, βράδυ παραμονής Πρωτοχρονιάς όπου όλα αλλάζουν. Έχει μάλιστα και το ταιριαστά αντιθετικό επώνυμο «Μαυρίδης». Το βράδυ της Πρωτοχρονιάς γίνεται η αλχημική μετατροπή του ονόματός του. Βασίλης (Αφεντάκης) είναι και το όνομα του ηθοποιού που υποδύεται τον ταβερνιάρη στην τέταρτη ιστορία, ο οποίος θέλει από τον Παύλο (Δημήτρη Χορν) να του φτιάξει «κίτρινα φεγγάρια» στους τοίχους της ταβέρνας.

Το φως (Ήλιος-λίρα) εμφανίζεται και στο όνομα του Μίμη Φωτόπουλου που παραδόξως υποδύεται τον ζητιάνο ο οποίος έχει χάσει το φως του (παρόλα αυτά βλέπει μια χαρά επειδή είναι απατεώνας). Επίσης στο όνομα της Ίλυας Λιβυκού, της κυρίας Φιφής της πρώτης ιστορίας. Το κοριτσάκι στην τρίτη ιστορία λέγεται Φανίτσα (Φωτεινή). Και τέλος ο μεγάλος έρωτας του ζωγράφου στην τελευταία ιστορία είναι η Έλλη Λαμπέτη που υποδύεται την Αλίκη (άλλωστε και οι φθόγγοι ελ, λη, ιλ, παραπέμπουν στην έννοια του Θεού στην αρχαία Εγγύς Ανατολή). Μάλιστα την εποχή που γυρίστηκε η ταινία, η Λαμπέτη ήταν πραγματικό ζευγάρι με τον Χορν και έμεναν στην οδό Λυκείου στο Κολωνάκι, στους πρόποδες του Λυκαβηττού –ονομασίες που παραπέμπουν στο φως (lux). Το πραγματικό της επίθετο ήταν Λούκου –που κι αυτό παραπέμπει στο Lux.

Ο Γιώργος Τζαβέλας υπήρξε ο βασικός δημιουργός της ταινίας, αφού ήταν σκηνοθέτης αλλά και σεναριογράφος της. Σύμφωνα με μια εκδοχή, το επώνυμό του προέρχεται από το τουρκικό ή περσοτουρκικό «Τζεβχέρ», που σημαίνει "κόσμημα" ή "πολύτιμο μέταλλο". Αλλά κι ο Βασίλης Λογοθετίδης, ως (παρα)χαράκτης Ανάργυρος, έχει κι αυτός τη λάμψη, έστω και του ασημιού (της αντιθετικής Σελήνης), προσεύχεται στους Αγίους Αναργύρους και το όνειρό του είναι να σκαλίσει ένα ασημένιο τέμπλο.

Ο ζητιάνος τυφλός (που παρεμπιπτόντως δεν έχει όνομα στην ταινία), πέρα από το «φως» στο επώνυμό του ηθοποιού (Φωτόπουλος), έχει και ενσωματωμένη την ιδιότητα του αρχέτυπου του Κατεργάρη (Trickster), αφού μιμείται τον τυφλό (Μίμης).

Ο Λαυρέντης Διανέλλος, ως φτωχός αλλά ολοκληρωμένος μαγικά/αλχημικά, είναι ταιριαστό το επώνυμό του να προέρχεται από την ιταλική ρίζα Anello, που σημαίνει δαχτυλίδι –πλήρης και αδιάσπαστος κύκλος. Όπως αυτός στο σύμβολο του Ήλιου/χρυσού.

Η Κάλπικη Λίρα έκανε πρεμιέρα στις 28 Δεκεμβρίου 1955, λίγο μετά το χειμερινό ηλιοστάσιο, τη μέρα του Ανίκητου Ήλιου (Sol Invictus).

Η γραβάτα του «αλχημιστή» Ανάργυρου έχει πάνω της δυο εξάγωνα μοτίβα. Το εξάκτινο άστρο είναι το σύμβολο της αλχημικής ένωσης Μικρόκοσμου και Μακρόκοσμου –το Magnum Opus της Αλχημείας. Θα ήταν ενδιαφέρον να ξέραμε τι χρώμα είχε η γραβάτα!

Υπάρχει ένα παράξενο συγχρονικό «παιχνίδι» σε ό,τι αφορά κάποια από τα σημεία της Αθήνας όπου γυρίστηκαν σκηνές της ταινίας. Η βίλα της Φιφής στην πρώτη ιστορία, βρίσκεται στο Ψυχικό στην οδό Κάλβου 47 (χωματόδρομος τότε). Το κτίσμα υπάρχει ακόμα, αν και έχει αλλάξει νούμερο. Σήμερα ο αριθμός του είναι το 55.

Η ομάδα Κastalia (https://www.youtube.com/@kastalia8812) η οποία έχει κάνει καταπληκτική δουλειά στην έρευνα πάνω στο υπόβαθρο και τις τοποθεσίες παλιών ελληνικών ταινιών, έχει ανακαλύψει ότι ο δρόμος που βρίσκεται η φτωχική αυλή της τρίτης ιστορίας, είναι η Ιωάννου Βαρβάκη στου Γκύζη. Συγκεκριμένα το νο 39 (τώρα είναι πολυκατοικία). Τόσο στην αυλή, όσο και στο δρόμο εκτυλίσσονται οι περισσότερες σκηνές της ιστορίας.

Το σημείο αυτό της Ιωάννου Βαρβάκη, βρίσκεται σχεδόν στη διασταύρωση με την οδό Κάλβου (αν και στην περίπτωση αυτή πρόκειται για άλλη Κάλβου). Ακόμα περισσότερο, η διεύθυνση Κάλβου 55 (στου Γκύζη) απέχει μόλις λίγα μέτρα από το σημείο στην Ιωάννου Βαρβάκη που υπάρχει η φτωχική αυλή του ασπριτζή και εκεί που γίνεται η αλχημική μεταστροφή του τσιγκούνη Βασίλη Μαυρίδη (Ορέστη Μακρή) παραμονή Πρωτοχρονιάς!

1:Το σημείο που γυρίστηκαν οι περισσότερες σκηνές της 3^ης ιστορίας στην Ιωάννου Βαρβάκη (Γκύζη). 2: Η διεύθυνση Κάλβου 55

Το επίθετο Βαρβάκης προέρχεται από την ονομασία του γερακιού (βαρβάκι στην ντοπιολαλιά των Ψαρών απ’ όπου καταγόταν ο Ιωάννης Βαρβάκης. Το γεράκι είναι ταυτισμένο με τον αιγυπτιακό Ώρο και το περίφημο Μάτι του. Μάτι = Ήλιος.

Ακόμα περισσότερο, λίγο πιο πέρα από την Ιωάννου Βαρβάκη στου Γκύζη, υπάρχει η οδός Λομβάρδου. Ο Λογοθετίδης στην πρώτη ιστορία υποδύεται τον Ανάργυρο Λουμπαρδόπουλο, το επίθετο του οποίου προέρχεται από ιταλικό lombarda, που αναφερόταν σε βαριά κανόνια της Λομβαρδίας στην Ιταλία.

Η Ιταλία υπεισέρχεται πλαγίως στην ταινία με ποικίλους τρόπους:

            *Λουμπαρδόπουλος-οδός Λομβάρδου – lombarda (1^η & 3^η ιστορία)

            *Οδός Κάλβου (βίλλα Φιφής στο νο 47 (σημερινό 55) Ψυχικό και νο 55 στου Γκύζη) (1^η και 3^η ιστορία). Το επώνυμο Κάλβος προέρχεται από το ιταλικό calvo, που σημαίνει «φαλακρός».

            *Ο μεγάλος ποιητής Ανδρέας Κάλβος, έζησε πολλά χρόνια στην Ιταλία, όπου σπούδασε και εργάστηκε.

            *Διανέλλος (ηθοποιός) από το ιταλικό anello (δαχτυλίδι) (3^η ιστορία)

            * «Antica casa» και «borsalino». Αυτές τις ιταλικές λέξεις χρησιμοποιεί ο αφηγητής στην 1^η ιστορία για να περιγράψει τον Ανάργυρο ως «παλιομοδίτη» και για να περιγράψει το καπέλο που φορούσε κάθε μέρα πριν πάει στη δουλειά. Το καπέλο borsalino που ήταν τότε της μόδας πήρε το όνομά του από τον Ιταλό σχεδιαστή Giuseppe Borsalino.  

Όταν ο Ανάργυρος «φασώνεται» με την Φιφή στη βίλα του Ψυχικού, η κάμερα απομακρύνεται και επικεντρώνεται στο γνωστό άγαλμα «Έρως και Ψυχή» του Ιταλού Αντόνιο Κανόβα (18^ος αιώνας). Είναι ενδιαφέρον ότι το άγαλμα αγοράστηκε το 1801 από τον Ζοακίμ Μυρά (Joachim Murat). Ορίστε κι ο Δημήτρης Μυράτ, ο αφηγητής, που σχολιάζει, τη στιγμή που η κάμερα δείχνει το άγαλμα!

Ο μύθος Έρωτα και Ψυχής περιλαμβάνεται στο «Χρυσό Όνο» του Απουλήιου, μια κλασική συλλογή με περιεχόμενο ξεκάθαρα "αλχημιστικό".

Η ταινία μπορεί να ειδωθεί και ως μια καμπαλιστική αλληγορία για το πώς η Θεία ενέργεια (Φως) μπορεί να παγιδευτεί μέσα στην Ύλη και να ελευθερωθεί μόνο με συνείδηση, αγάπη και καθαρότητα. Με Πραγματική Βούληση με δυο λόγια. Η κάθοδος της κάλπικης λίρας είναι η πτώση του Ανθρώπου. Η απομυθοποίησή της είναι η επανόρθωση της Δημιουργίας. Η κάλπικη λίρα είναι ένα κλίφα (κέλυφος, άδειο τσόφλι) ένα «αρνητικό» σεφίρα, στην κατοπτρική όψη του Δέντρου της Ζωής.

Οι τέσσερις τρόποι κατανόησης και εξερεύνησης του σύμπαντος είναι η Θρησκεία, η Επιστήμη, η Μαγεία και η Τέχνη. Στην ταινία υπάρχει άλλοτε σαφής ο ένας ρόλος, άλλοτε ο άλλος και συνήθως μίγμα όλων (όπως άλλωστε συμβαίνει σχεδόν πάντα).

Ο απατεώνας τυφλός και η ιερόδουλη (2^η ιστορία), είναι κλασικοί μάγοι: ο ένας επικαλείται τον Κατεργάρη (και κερδώο) Ερμή για να προκαλέσει τη συμπόνια των περαστικών κι η άλλη την Αφροδίτη για να μαγέψει ερωτικά τους περαστικούς. Αφροδίτη και Ερμής όμως υπερνικώνται τελικά από τον αμείλικτο Κρόνο, με τη μορφή του «πόλισμαν» που τους συλλαμβάνει και τους δυο και τους οδηγεί στη φυλακή.

Ο ζωγράφος Παύλος (4^η ιστορία), είναι ο σκληροπυρηνικός καλλιτέχνης που δεν αφήνει τίποτε να μπει το δρόμο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Επικαλείται τον Έρωτα ως πηγή έμπνευσης και δεν έχει διάθεση να κάνει ούτε μια υποχώρηση.

Το συμπαγές και ακλόνητο άγαλμα στη σοφίτα του καλλιτέχνη (που εμφανίζεται σε πολλές σκηνές) συμβολίζει την ακλόνητη και συμπαγή του Πραγματική Βούληση

Η Αλίκη βάζει τη λίρα στον κουμπαρά με φόντο το άγαλμα-Πραγματική Βούληση του Παύλου. Οιωνός ότι ο έρωτάς τους είναι ήδη καταδικασμένος επειδή οι Πραγματικές Βουλήσεις τους δεν συνέπιπταν.

Ένα μίγμα μαγείας, επιστήμης, τέχνης και θρησκείας υπάρχει στην 1^η ιστορία: ο Ανάργυρος είναι ο επιστήμονας (και καλλιτέχνης). Ντίνος και Φιφή, του ασκούν τη μαγεία του Ερμή και της Αφροδίτης (κερδοφόρο εμπόριο/απάτη και έρωτας) ενώ στο τέλος υπερνικά η Θρησκεία, αφού ο Ανάργυρος θερμοπαρακαλά τους Αγίους να τον σώσουν –και αυτοί κάνουν το θαύμα τους.

Στην 3^η ιστορία έχουμε την σκληροπυρηνική και άκρως υλιστική επιστήμη που έχει εξοβελίσει το συναίσθημα (τσιγκούνης σπιτονοικοκύρης). Έχουμε όμως και τη μαγεία που υπεισέρχεται με τη μορφή της μικρής (Φανίτσα) η οποία τον μεταστρέφει ριζικά με το μαγικό όπλο της κάλπικης λίρας.

Κατά τον ίδιο τρόπο, το μοτίβο της Τετραπλότητας διαφαίνεται και με ένα άλλο τρόπο, διαχωριζόμενο σε δυο ζευγάρια αντίθεσης και δυο ομοιότητας (όπως πολύ σωστά εντόπισε ο Ανδρόνικος Τζιβλέρης της Kastalia στο σχετικό βίντεο εδώ:

Οι τέσσερις ιστορίες χωρίζονται σε δυο μέρη.

            1^η ιστορία: Αντίθεση (Ανάργυρος-Ντίνος = καλό και κακό/εντιμότητα και απατεωνιά).

            2^η ιστορία: Αντίθεση (Αναστάσης-Μαυρίδης = φτωχός/πλούσιος και ευτυχισμένος/δυστυχισμένος)

            3^η ιστορία: Ομοιότητα (Τυφλός-Ιερόδουλη = ενωμένοι με τα δεσμά της απατεωνιάς)

            4^η ιστορία: Ομοιότητα (Παύλος-Αλίκη = ενωμένοι με τα δεσμά του έρωτα).

Η κάλπικη λίρα, εκτός από Αδιάστατο Σημείο μετάβασης, λειτουργεί και ως κέντρο του κύκλου της Τετραπλότητας, ως Καταλύτης και είτε ενώνει τα αντίθετα (όπως στην 1^η και 2^η ιστορία), είτε τα διασπά (3^η και 4^η ιστορία).

Υπάρχει και μια συνήχηση με τη Χημεία. Στη χημεία, καταλύτης είναι ένα υλικό (πολλές φορές ο χρυσός) που επηρεάζει μια χημική αντίδραση χωρίς να μεταβάλλεται το ίδιο. Έτσι κι η λίρα της ταινίας. Παρότι κάλπικη, συμπεριφέρεται ως αυθεντικό ευγενές μέταλλο (παραμένοντας ταυτόχρονα κάλπικη).

Όλα αυτά λοιπόν συναποτελούν μια καλοδεμένη ολότητα όπου διττότητα και τετραπλότητα (ή διπλή διττότητα), συνδυάζονται καλειδοσκοπικά με αριστοτεχνικό τρόπο.

Είναι ενδιαφέρον επίσης ότι η αλχημική Φιλοσοφική Λίθος συμβολίζεται με το συνδυασμό κύκλου, τριγώνου και τετραγώνου. Τα κάγκελα του περιβόλου της εκκλησίας όπου βρίσκεται το στέκι του ζητιάνου και της ιερόδουλης, κι απ’ όπου περνάει κάθε μέρα ο Ανάργυρος, εμπεριέχουν αυτόν ακριβώς το συμβολισμό, εκπεφρασμένο με πολύ παραστατικό τρόπο (φαινομενικά είναι ο χριστιανικός σταυρός, αλλά υπάρχουν και πολύ περισσότερα για όποιον ξέρει να βλέπει).

Στην ταινία τα φαρμακεία φιγουράρουν ως τόποι προσπαθειών εξαργύρωσης της κάλπικης λίρας. Ο σταυρός τους διαθέτει τριπλότητα (τρίγωνα) και τετραπλότητα (4 από αυτά). Το φάρμακο είναι κατεξοχήν «αλχημικό ελιξίριο». Παρασκευάζεται με (αλ)χημικές μεθόδους και θεραπεύει (ή και σκοτώνει ακόμα). Και πάλι  ο παράγοντας «Ιταλία», αφού το επίθετο «Αλιφέρης» έχει ιταλική προέλευση (από το ιταλικό Alfier ή Alfieri, που σημαίνει "σημαιοφόρος" ή "φορέας της σημαίας").

Η απόδειξη της μαγικής ισχύος της ταινίας είναι το ότι η Κάλπικη Λίρα επαναπροβλήθηκε ανανεωμένη με ειδική ψηφιακή επεξεργασία στις αίθουσες στις 15 Απριλίου του 2012 και γνώρισε μεγάλη επιτυχία, πενήντα εφτά ολόκληρα χρόνια μετά τη δημιουργία της. Αυτό αποτέλεσε κάτι πρωτοποριακό. Εννοείται πως και στην εποχή της, παρά τα πενιχρά της μέσα, ήταν άκρως επιτυχημένη.

Η 15^η Απριλίου 2012 ήταν η Κυριακή (ημέρα του Ήλιου) του Πάσχα (= Ανάσταση).

Το 10 είναι ο αριθμός που συμβολίζει όσο κανείς άλλος την Ολότητα (ουσιαστικά τη μαγεία). Είναι εξαιρετικά πλούσιος σε συμβολισμούς. Στην Καμπάλα, το Δέντρο της Ζωής αποτελείται από 10 Σεφιρόθ – 10 σφαίρες ύπαρξης ή θείων εκφράσεων. Ο Πυθαγόρας θεωρούσε τον αριθμό 10 ως τον τέλειο αριθμό. Η Τετρακτύς (1+2+3+4 = 10) ήταν ιερό σύμβολο, που ενσωμάτωνε τα τέσσερα στοιχεία (γη, νερό, αέρας, φωτιά), τα τέσσερα επίπεδα ύπαρξης (ύλη, ψυχή, νους, πνεύμα), και την ένωση τους στο 10, ως τελειότητα και συμπαντική αρμονία.

Στην αλχημική παράδοση, η διαδικασία μεταστοιχείωσης ολοκληρώνεται με το δέκατο στάδιο. Ο Καρλ Γιουνγκ, συνδέει το 10 με την ψυχική ολοκλήρωση, την ένωση του συνειδητού με το ασυνείδητο και την "καθολική μονάδα":

Η Κάλπικη Λίρα δομείται σε 4 ιστορίες (όπως τα στοιχεία της τετρακτύος) και καταλήγει στην αποδόμηση της ύλης (η λίρα απορρίπτεται). Ο κύκλος 1 → 10 → 1 υπάρχει παντού: η λίρα πλάθεται (1), περνάει κύκλο εμπειριών (0), και τελικά ακυρώνεται –επιστρέφουμε στο μηδέν/μονάδα, αλλά με επίγνωση. Είναι κύκλος, αλλά υπό άλλη οπτική γωνία είναι απλώς η μια σπείρα μιας ανοδικής έλικας.

Έτσι δεν είναι απορίας άξιο που βρίσκουμε τον αριθμό αυτό αναλύοντας διάφορα στοιχεία της ταινίας που σχετίζονται με τον χαρακτήρα ολοκλήρωσης και την επιτυχία της. Τη σεζόν που προβλήθηκε στις αίθουσες των κινηματογράφων το 1955-56 έκοψε 211.780 εισιτήρια, ρεκόρ για την εποχή. 2+1+1+7+8+0 = 9+1 = 10. Η τιμή του κινηματογραφικού εισιτηρίου εκείνη την εποχή ήταν 5 δρχ, αλλά στην περίπτωση της Κάλπικης Λίρας ίσχυσε αυξημένο εισιτήριο 10 δρχ.

Την 1η Ιανουαρίου του 1985, 28 (2 + 8 = 10) κριτικοί τη συμπεριέλαβαν μέσα στις 10 καλύτερες ελληνικές ταινίες όλων των εποχών. Ήταν, επίσης, βεβαίως και η πρώτη μεγάλη διεθνής επιτυχία του ελληνικού κινηματογράφου.

Ας δούμε τώρα κάποιους άλλους συμβολισμούς.

Η Αλίκη (Έλλη Λαμπέτη) αρχίζει να έχει δεύτερες σκέψεις για το γάμο της με τον μπατίρη ζωγράφο Παύλο και αναπολεί τα 32 ζευγάρια παπούτσια που είχε στο πατρικό της (κι ένα που φοράει τώρα = 33).

Το 33 είναι ίσως ο πιο φορτισμένος συμβολικά διψήφιος αριθμός στην πνευματική, μυστικιστική και εσωτερική παράδοση. Εμφανίζεται σε καμπαλιστικά, χριστιανικά, αριθμολογικά, ερμητικά και ελευθεροτεκτονικά συστήματα με βαθύτατο συμβολισμό.

Η έλλειψη του 33^ου που θα συμπληρώσει το νούμερο, είναι ο αδύναμος κρίκος της Αλίκης που συμβολίζει την αδυναμία της να ακολουθήσει την Βούλησή της, την οποία νόμιζε πως ήταν πραγματική (ο έρωτας με τον Παύλο). Η σπονδυλική στήλη έχει 33 σπονδύλους και στον Ταντρισμό, το ανερχόμενο ενεργειακό ερπετό της Κουνταλίνι, περνάει από εκεί ανεβαίνοντας στο ανώτερο τσάκρα (που αντιστοιχεί στο Κετέρ στην Καμπάλα). Η συμπλήρωση του 33 γίνεται όταν η Αλίκη επιστρέφει στο πατρικό της και έχει πάλι 33 ζευγάρια παπούτσια. Πραγματοποιείται η Ανάσταση της συνείδησής της και η εκπλήρωση της Πραγματικής της Βούλησης, που είναι μια άνετη και πολυτελής ζωής.

Ο κουμπαράς στην 4^η ιστορία που περιέχει την κάλπικη λίρα (μέχρι να σπάσει και να αποκαλυφθεί η αλήθεια) είναι στρογγυλός (Ήλιος) και σε ορισμένα πλάνα παραπέμπει και στον Εστιγμένο Κύκλο, το σύμβολο του χρυσού = Ήλιου = Γένεσης. Είναι ένας αλχημικός άμβυκας στον οποίο γίνεται η μεταστοιχείωση σε «άνθρακα» όταν σπάζει και αποκαλύπτεται η πικρή αλήθεια. Η λίρα βρίσκεται σε μια κατάσταση επαλληλίας όπου είναι και αυθεντική και κάλπικη ταυτόχρονα, μέχρι να σπάσει ο κουμπαράς. Ή, με τη γλώσσα της κβαντομηχανικής, να ανοίξει το κουτί και να καταρρεύσει η κυματοσυνάρτηση, όπως στο νοητικό πείραμα της Γάτας του Σρέντινγκερ. Ας θυμηθούμε και την παρουσία της γάτας της Φανίτσας στην ταινία. 

Στο τραπέζι που η Αλίκη έχει αφήσει σημείωμα όταν εγκαταλείπει τη συζυγική εστία, υπάρχει ο (ηλιακός-αλχημικός) κουμπαράς, και 6 (μάλλον) λευκά λουλούδια σε ένα στρογγυλό βάζο. Το 6 είναι ο αριθμός του Ήλιου.

Όταν η Αλίκη επιστρέφει μετανιωμένη στο πατρικό της, έχοντας εγκαταλείψει τον ζωγράφο Παύλο, η επανένωση με τον πατέρα της γίνεται ανάμεσα στις Στήλες του Ναού, Ιαχείν και Βοάζ, Έλεος και Ισχύς, πάνω ακριβώς στη Μεσαία Στήλη που από καμπαλιστικής πλευράς σημαίνει την άνοδο από το Μαλκούτ στο Κετέρ (από κάτω προς τα πάνω - θέωση) ή αντιστρόφως την κάθοδο από το Κετέρ στο Μαλκούτ (από πάνω προς τα κάτω - κυριαρχία της ύλης).

Στο γαμήλιο ταξίδι της Αλίκης με τον νέο πλούσιο γαμπρό, αναχωρούν για την Ευρώπη και επιστρέφουν με την British Airways. Η Βρετανία (και ιδίως εκείνη την εποχή) ήταν συνδυασμένη με τις χρυσές λίρες.

Το γαμήλιο ταξίδι στην Ευρώπη είναι και κάτι «μυητικό» προς έναν Άλλο Κόσμο, γεωγραφικά και μεταφορικά-εσωτεριστικά. Την εποχή εκείνη ένα ταξίδι στην Ευρώπη ήταν άπιαστο όνειρο για την συντριπτική πλειονότητα των Ελλήνων. Όταν επιστρέφουν στην Ελλάδα βγαίνουν από την πόρτα του αεροπλάνου-άμβυκα που είναι στρογγυλή (σαν τον Ήλιο) και «αναγεννημένοι» αλχημικώς πλέον, με έναν Ιερό Γάμο.

Η προσωπογραφία της Αλίκης από τον Παύλο έχει το νούμερο 27 στην έκθεση ζωγραφικής. Αυτό έχει άθροισμα το 9, δηλαδή τον αριθμό της Σελήνης (της αυθεντικής, όχι της κάλπικης που «φώτιζε» τον «μήνα του μέλιτός» της στο ταβερνάκι, με τη μορφή του κίτρινου φεγγαριού στον τοίχο).

Σε κάποια φάση, λίγο πριν εγκαταλείψει την Παύλο, η Αλίκη στέκεται μπροστά σε ένα πινακάκι με ημερολόγιο. Αν προσέξει κανείς, απεικονίζεται το Ποντικονήσι στην Κέρκυρα, το οποίο υπήρξε μάλλον η έμπνευση του πίνακα «Η Νήσος των Νεκρών» (Die Toteninsel) του συμβολιστή Άρνολντ Μπέκλιν. Κι όπως εύστοχα παρατήρησε ο καλός μου φίλος και συνεργάτης, Γιώργος Ζαφειρίου, «Ταιριαστός προορισμός ονειρικού μηνός του μέλιτος για ένα ζευγάρι δίχως μέλλον».

Στην ταινία φιγουράρουν και ελάφια στο παρασκήνιο. Στην πρώτη ιστορία, ένα άγαλμα ελαφιού συμβολίζει φανερά τον απατημένο σύζυγο της Φιφής (κέρατα). Στο φτωχικό σπίτι της τρίτης ιστορίας, έχουμε άλλα δυο ελάφια σε μια ταπισερί στον τοίχο.

Στην αλχημεία, το ελάφι συμβολίζει την ψυχή που αναζητά το Θείο. Ειδικά το λευκό, θεωρείται ιερό ον που φανερώνεται σε μυημένους ή σε όσους βρίσκονται κοντά στη φώτιση. Στην αλχημική φαντασία, μπορεί να συμβολίζει το "Αθάνατο Πνεύμα" ή τον Αλχημικό Σωτήρα, δηλαδή την εσωτερική σοφία που οδηγεί στη δημιουργία της Φιλοσοφικής Λίθου.

Όπως είπαμε, η φτωχική κατοικία του Αναστάση στην τρίτη ιστορία βρίσκεται στην οδό Βαρβάκη στου Γκύζη. Το μοναδικό παλιό σπίτι που υπάρχει ακόμα εκεί, είναι το νο 40, μπροστά μάλιστα στο οποίο εκτυλίσσεται και η σκηνή της «μεταμόρφωσης» του τσιγκούνη σπιτονοικοκύρη. Όταν επισκεφθήκαμε το σημείο με τον φίλο και συνεργάτη Γιώργο Αποστολέα, είδαμε πως στον τοίχο αυτού ακριβώς του επιζήσαντος σπιτιού, υπάρχει ένα ταιριαστό σύνθημα: «Φτωχοί στα Όπλα»

Και τέλος σε μια από τις πρώτες σκηνές της ταινίας, ο αφηγητής (Μυράτ) πήγαινει να εξαργυρώσει την κάλπικη λίρα όπου βεβαίως δεν την δέχονται. Στον τοίχο υπάρχει ημερολόγιο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος αλλά και η ημερομηνία «9» του μηνός. Το 9 αντεστραμμένο είναι το «6», ο αριθμός του Ήλιου-χρυσού, αλλά ως κανονικό είναι ο αριθμός της (αντιθετικής) Σελήνης, δηλαδή του «κάλπικου Ήλιου».

Το ίδιο ακριβώς ημερολόγιο με την ίδια ακριβώς ημερομηνία, φαίνεται και στο μαγαζάκι του Ανάργυρου.